تاسې د وېبسایټ داسې بڼه ګورئ چې یوازې متن لري او لږ انټرنېټ کاروي. که غواړئ عکسونه او ویډیوګانې وګورئ، نو د وېبسایټ اصلي (لومړنۍ) بڼې ته ورشئ.
د وېبسایټ اصلي بڼې ته مې وروله
د وېبسایټ دې بڼې په اړه چې ډېر انټرنېټ نه مصرفوي نور معلومات دلته موندلای شئ.
د پاکستان اقتصاد؛ کلدارې ولې خپل ارزښت له لاسه ور کوي؟
- Author, شعیب رحیم
- دنده, اقتصادپوه
که په عمومي ډول وګورو، ګڼ شمېر هېوادونه لکه چین، جاپان او په دې وروستیو کې اروپايي ټولنې د خپلو اسعارو بیې ټیټوي چي صادرت یې پراختیا ومومي او واردات یې کم شي.
د بېلګې په ډول چين قصدا کوشش کوي چې د یووان (Yuan) نرخ د امریکایي ډالر په مقابل کې په متداوم ډول ټیټ کړي.
کله چې د یووان نرخ د یو ډالر په مقابل کې کې د اووه نه لسو ته کم شي نو دا په دې مانا چې اوس چینايي صادروونکی د خپل توکي په بدل کې لس یووان ترلاسه کوي.
بل خوا ته یو چینايي پېرېدونکي ته یو امریکايي توکی چې په اووه یووانه تمامېدلو، اوس په لس یووانه تمامېږي او دغه ګران تمامېدل د وارداتو کمېدلو باعث کېږي.
د کلدارې او یووان د ارزښت ټیټېدلو توپیر
خو د کلدارې او یووان ارزښت کمېدو ترمنځ لوی توپېر دی.
اول دا چې د پاکستان د کلدارو نرخ د مجبورۍ او فشار له لاسه تیټېږي.
دوهم دا چې، پاکستان د لسیزو په اوږدو کې اقتصادي ریفورم یا اصلاحات نه دي راوستي او د چین، بنګله دیش یا هندوستان په څېر یې په تولیدي سیکټور کې په ارزانه نرخ د لوړ کیفیت توکي د تولیدولو ظرفیت نه دی خپل کړی.
کله چې کلداره د ډالر په مقابل کې ارزانه شي، اغېز یې تقریبا د چین برعکس وي.
د بېلګې په ډول، پاکستان خپل تولیدي سیکټور لکه پومبې او رخت پروسس لپاره ګڼ شمېر توکي واردوي.
بل خوا ته، پاکستان نه دی توانېدلی چې خپلو صنعتونو لپاره د ارزانه او متداومې انرژۍ وسیلې برابرې کړي، چې دې سره د تولید نرخ لوړېږي او پاکستان په نړېوال بازارونو کې سیالي نشي کولی.
د پاکستان خراب امنیتي او بې ثباته سیاسي حالت هم د دې لامل شوی چې په هېواد کې پام وړ خارجي پانګونه نه کېږي.
په پایله کې د صادراتو او وارداتو ترمنځ کثر لوړ شي چې تېر کال دا کثر ۳۷.۷ میلیارده ډالرو ته رسېدلي وو .
دې سره خارجي اسعارو جاري حساب کې ډالر راتلل کم او بېرته وتل زیات شي او حکومت د خپلو مصارفو لپاره کافي ډالر په لاس کې نشي لرلی.
په مصنوعي ډول د پیسې ارزښت ثابت ساتل
په داسې شرایطو کې تر یو حده مرکزي بانک د ډالرو ذخیرې (Reserve) نه کار اخلي.
خو چې بیا هم ستونزه حل نه شي، نو یا خو نړېوالو مالي سازمانونو او یا نورو هېوادونه ته د پور لپاره مراجعه کېږي.
اوسمهال د پاکستان دا پورونه شاوخوا سل ملیارده ډالرو ته نږدې شوي دي.
داسې وضیعت کې د ډالرو عرضه او تقاضا کې ستونزه رامنځته شي او کلداره په بازار کې خپل ارزښت بایلي.
نواز شریف حکومت کې که چېرې داسې شوی وی بیا په هېواد کې ګراني یا انفلاسیون رامنځته کېده او د هغه حکومت ته یې زیان رسولی شو.
د دې له کبله د هغه حکومت لومړیو کې د ډالرو نرخ په مصنوعي ډول ټیټ ساته، یاني په بازار کې یې یو دم زیات ډالر پیچکاري کول ترڅو د کلدارو نرخ ثابت پاتې شي او دې سره موقتآ کلدارې په مصنوعي ډول قوي وساتل شي.
کله چې یو هېواد پاکستان غوندې وضیعت کې ګرفتار شي نو بیا نړېوال مالي صندوق ورته پور ور کوي او ورسره یو مشروط ریفورم پروګرام ورکوي ترڅو د سیاسي محافظه کارۍ مخه ونیسي او دا هېواد اقتصاد له پلوه پیاوړی شي.
وروسته د نړېوال مالي صندوق فشار لاندې د نوازشریف حکومت مجبور شو چې اجازه ورکړي ترڅو کلداره د ډالر په مقابل کې خپل طبعي نرخ ته ورسېږي همدا علت وه چې د هغه په حکومت کې کلداره اول وار په بېساره ډول ولوېدله.
کله چې د عمران خان حکومت راغی نو دوی چون په ټاکنیزو کمپاینونو کې وېلي وو چې نور به یې هېواد کشکول په غاړه نه ګرځوي او خلکو سره یې ژمنې کړې وې چې د نړېوال مالي صندوق او نورو هېوادونو نه به پور نه اخلي.
خو دا چې جاري حساب کې فقط د څو میاشتو لپاره ډالر پاتې شو نو پاکستان مجبور و چې یا د نړېوال مالي صندوق او یا هم نورو هېوادونو نه ډالر پور کړي.
په ورته مهال د امریکا فشار واچاوه چې نه غواړي د نړېوال مالي صندوق روپۍ د چين له خوا پاکستان ته د سي پېک پروژو په پور ادا کولو کې مصرف شي او له پور ورکولو پرېکړې مخکې به د سي پېک څارنه کوي.
دا چې پاکستان د سي پېک موضوع ډېره مرموزه ساتلې او په ظاهره یې نه غوښتل چې مالومات شریک کړي او یا هم د نړېوال مالي صندوق شراېطو ته غاړه کېږدي نو سعودي عربستان، چین، عربي امارات او ملایشیا ته یې منډه وکړه، خو چندان ګټه یې ونه کړه.
بالاخر یې، نړېوال مالي صندوق ته غاړه کښوده او د پور ورکولو پر سر توافق وشو] د ډالر بر وړاندې د کلدارو وروستي کمښت لامل هم د نړېوال مالي صندوق د شراېطو په رڼا کې شوی دی.
دا چې د پاکستان صادراتي سکټور په نړېواله کچه د سیالي لپاره د اړتیا سره سمه وړتیا نه لري، نو د کلدارو د کمښت له کبله به ډېر زیان وویني.
همدا راز عام ولس به یې د نرخونو لوړوالي سره لاس و ګرېوان کیږي.
په موقت ډول به د پاکستان لپاره د ساه اخیستو فرصت پېدا شي خو اوږد مهال اقتصادي ثبات لپاره به اړ وي چې د تاریخ نه زدکړه وکړي او نورو ګاونډيو هېوادونو په شان مثبت، پرمختیايي او سوله ییز سیاست خپل کړي.
کنه، دا دوره به د تل په څېر بیا بیا تکرارېږي.
د لیکوال په اړه:
شعیب احمد رحیم په کابل کې د پوهنتون استاد دی او له نړیوالو ادارو سره د اقتصادي پراختیا برخه کې کار کوي.
نوموړی له پاکستانه د سوداګرۍ او مدیریت او له انګلستانه د پراختیایي اقتصاد برخو کې ماسټرۍ سندونه اخیستي.