ایا د افغانستان قوش تېپې کانال د منځنۍ اسیا اوبه کموي؟

د افغانستان په شمال کې د قوش تېپې کانال د چارو له پرمختګ سره هممهاله د منځنۍ اسیا هېوادونه د امو سیند د اوبو د کمېدو په هکله اندېښنې ښيي.

په افغانستان کې د طالبانو حکومت تازه ویلي چې د دې کانال نژدې سل کیلومتره اوږد دویم پړاو یا فاز په بشپړېدو دی.

ترکمنستان او قزاقستان په ځانګړي ډول د کرنې لپاره د اوبو کمېدو ته اندېښمن دي. قزاقستان وایي د قوش تېپې کانال د امو سیند "تر ۳۰ سلنې" اوبه کموي.

د تاجکستان د راغون او د قوش تېپې کانال په څېر سترو پروژو په منځنۍ اسیا کې د اوبو د سرچینو وېش په جنجالي مسله بدل کړی دی.

د قوش تېپې کانال وړتیا

د قزاقستان پلازمېنه استانه کې د سیمې هېوادونو یوه وروستۍ ناسته کې ټینګار کړی چې په ټولیز ډول او په همغږۍ باید د سیمې اوبه مدیریت شي.

په دغه ناسته کې ویل شوي چې د قوش تېپې کانال "د اورال سمندرګي پر تابوت وروستی مېخ دی" چې یو وخت د سیمې تر ټولو لوی سمندرګی و.

خو د طالبانو حکومت وايي دا کانال د ګاونډیو هېوادنو اوبه نه کموي.

د اقلیمي بدلون او اوبو چارو کارپوه نجیب الله سدید بي بي سي ته وویل، هغو شمېرو کې "یو څه مبالغه شته" چې د منځنۍ اسیا ځینې چارواکي او رسنۍ یې خپروي:

" د قوش تېپې کانال په تر ټولو غوره حالت کې نژدې ۱۳ میلیارد متر مکعب اوبه له امو ګرځولی شي. تر ټولو غوره حالت دا دی چې د افغانستان شمال کې به پنځه لکه پنځوس زره هکتاره ځمکه کښت او خړوبه شي. خو د ارزونې همدې رپوټ کې راغلي چې د دې ځمکې یوازې ۴۹ سلنه برخه د کرلو ده."

د اوبو کارپوه او د د قوش تېپې کانال له چارو سره بلد نظیم سمون بي بي سي ته وویل، فکر نه کوي چې د قوش تېپې کانال دې دومره ظرفیت ولري.

د هغه په خبره:

"د قزاقستان د خپلې محاسبې له مخې دوی فکر کوي که افغانستان د خپلو کرنیزو ځمکو لپاره د قوش تېپې کانال سره د امو ۳۰ سلنه اوبه واړوي، نو ازبکستان د اوبو له کمښت سره مخ کېږي او ښايي د دې کمښت د پوره کولو لپاره د سیر سیند ته مخه کړي، ځکه د سیر سیند له قرغزستانه سرچینه اخلي او د ازبکستان له لارې قزاقستان ته بهېږي."

د قوش تېپې کانال ۲۸۵ کیلومتره اوږد، ۱۵۲ متره سورور او له ۸.۵ تر ۱۲.۵ مترو پورې ژور دی او پنځه لکه پنځوس زره هکتاره ځمکه د افغانستان په دریو شمالي ولایتونو بلخ، جوزجان او فاریاب کې خړوبولی شي.

د اوبو کارپوه اولدر سانچز د بي بي سي ازبکي برخې ته پر دې موضوع خبرو کې وویل:

"منځنۍ اسیا په رښتیا هم سخت جغرافیايي موقعیت کې ده، خو له دې سره د دې سیمې د وګړو پرتله د اوبو کافي سرچینې لري. خو په سیمه کې د اوبو مسله په دې مهمه ده، چې تر اوسه پرې د حکومتونو ترمنځ بشپړې او اغېزناکې خبرې نه دي شوې."

"له طالبانو سره خبرې اسانه نه دي"

د منځنۍ اسیا جمهوریتونو وروستیو کې د سیر سیند او امو سیند د اوبو سرچینو د وېش په هکله یو تړون لاسلیک کړ، خو افغانستان، چې د قوش تپې کانال جوړوي، په دې خبرو کې نه و.

تر دې مخکې د طالبانو حکومت ویلي و چې افغانستان له دې هېوادونو سره په دې تړاو کوم تړون نه لري او تر اوسه یې له دغو هېوادونو سره خبرو ته چمتوالی نه دی ښودلی.

قزاقستانۍ رسنۍ "اولس میډیا" راپور ورکړی چې د طالبانو یوه چارواکي د مې پر ۱۵ د استانې "د اوبو امنیت او له پولو بهر اوبه مدیریتول" په نوم ناسته کې ګډون درلود، خو "هیڅ خبره یې ونه کړه او ان کله چې مخامخ هم ترې پوښتنه وشوه، هیڅ یې ونه ویل. "

د دې رسنۍ د رپوټ له مخې، د قزاقستان د اوبو سرچینو مرستیال وزیر اصلان ابراهیموف وویل:

"د قوش تېپې کانال د چارو بندېدو په هکله کومه خبره نه لرم. دا ګډه ستونزه ده... خو پوهېږو چې راتلونکي کې به دا مسله پر موږ ټولو اغېز وکړي. "

د اولدر سانچز په خبره، د طالبانو له واکمنېدو سره منځنۍ اسیا کې هم "یوه لویه ستونزه رامنځته شوې ده. ځکه له طالبانو سره تړون اسانه نه دی، ډېر سخت دی."

د اوبو ځینې کارپوهان وايي، که د قوش تېپې کانال پوره ظرفیت وکارول شي، نو د امو سیند اوبه به کمې شي. په دغه حالت کې به تر هر څه مخکې د ازبکستان د سرخان دریا او خوارزم ولایتونو د اوبو لګولو پر سیستم بد اغېز وکړي، ځکه چې د امو اوبه د دې سیمو کرنیزې ځمکې خړوبوي.

سیر او امو سیندونه د ازبکستان د اوبو نژدې ۹۰ سلنه سرچینې برابروي. سیر سیند د قرغزستان د غرونو له لمنو سرچینه اخلي او دغه هېواد هم پرې "توقته غول" بند جوړ کړی دی.

همداسې به د ترکمنستان په لباب ولایت کې کرنیزې ځمکې هم د اوبو له کمښت سره مخ شي.

ښاغلی سانچز وایي، طالبانو ته به دا پروژه په کور دننه د خلکو د رضایت خپلولو په برخه کې ګټوره وي، خو د بهرني سیاست له پلوه په سیمه کې "د فشار اچولو لپاره یوه وسیله" ده.

قرغزستان او تاجکستان کې بند جوړېدل

امو سیند د افغانستان په شمال ختیځ او تاجکستان کې د پامیر غرونو له څلورو سیندونو سرچینه اخلي.

دا سیند له دریو شمالي ګاونډیو هېوادونو تاجکستان، ازبکستان او ترکمنستان سره د افغانستان ۱۱ سوه کیلومتره اوږده ګډه پوله جوړوي او بیا له ۱۴ سوه کیلومتره مزل وروسته اورال سمندرګي ته تویېږي.

تاجکستان پر سرخ سیند ستر راغون بند جوړوي. د سرخ سیند اوبه هم امو سیند ته تویېږي او راغون هم اوبه کموي. راغون نړۍ کې تر ټولو جګ بند دی.