Haadha ganna 22 booda barnootatti deebitee ilmashee waliin barattu

Yimmenyuush Mitikkuu jedhamti. Barnoota baay'ee jaalatti. Maatiinshee garuu akka heerumtee mana dhaabbattu dirqisiisan. Fedhiishee malee barnoota addaan kuttee bultii dhaabbatte, ijoollee dubaraa lamaa fi dhiiraa lama godhatte.

Barnoota akka loon hora nadhaniitti barbaadduu dhiistee, ilmaanshee barsiistee ijaa ba'uuf murteessite. Ilmaanshee yeroo boqonnaadhaaf gara manaatti deebi'an waa'ee barnootaa haasa'u.

Harmeen isaanii heerumtee ganna 22 booda jaalalli barnootaa waan keessasheetii du'e itti fakkaate deebi'ee itti dhaga'amuu jalqabe. Akkuma qoosaa ijoolleeshee waliin otoo haasoftuu, "otoon hin heerumne ta'ee silaa akkuma keessan nan baradhan ture" jechuun miira gaabbiitiin dubbatte.

Achumaan ijoollenshees maaliif barnootatti hin deebitu jechuun harmee isaanii gaafatan. Ijoolleenshee gaabbiin haadha isaanii akka umrii dheeratu hin feene. Barnootatti akka deebitu gaafatan. Abbaan manaa ishees yaadicha deggare.

Isheen garuu dhugaadha hin seene; waanuma qoosan itti fakkaate. Boodarra ilmashee sadaffaa kutaa 10ffaatti darbe waliin akka barattuuf galmeessisan.

Guyyaan kun kallattii jireenyashee jijjiire. Gaafa Jimaataa galmoofte, Wixata ganama ilmashee deessee guddiste waliin baruulee fi kobbee baattattee mana barumsaatti qajeelte.

Hiyyeessa garaa kutate bishaan raafuutu gabbisa akkuma jedhamu, yimmenyuush Mitikkuus ilmaan afur erga godhattee, turtii ganna 22 booda barnoota otoo jaalattuu gargar fagaattetti deebite. Harmeen kun ganna 44ttii gara barnootatti kan deebite yoo ta'u amma umuriinshee ganna 50.

Hundaa'ol ammoo mucaashee waliin daree tokko keessa teessee barsiisaa beekumsa sooruun wal argite. Barnoota dardara taatee dhiistee deemte, har'a haadha manaa, haadha ilmaanii taatee mucaa deesse waliin, hiriyoota ilmashee waliin barachuun miira addaa itti uume.

Ganna sadiif haala kanaan ilmashee waliin baratte. Amma lamaanuu barattoota yunivarsiitii tokkooti. BBC'n haadhaafi ilma waliin barataa jiran dubbisuun seenaa irraa baratamu kana qixeesseera.

Yimmenyuush Godina Wallagga Bahaa, Aanaa Leeqaa Dullachaatti dhalatte. ALI Bara 1976tti ganduma dhalattetti barnootashee hanga kutaa 4tti barattee. Kutaa 5 hanga 8tti ammoo magaalaa Baandiraa jedhamutti baratte. Sadarkaa lammaffaa ammoo magaalaa Naqamteetti hordofte.

"Bara 1988 otoo ani kutaa sagal baradhuu na naqatan. Bara 1989 ammoo otoon barachaa jiruun heerume" jechuun barnoota kutaa 10ffaa keessaa addaan kutuu dubbatti Yimmenyuush.

"Barumsa ficcisiisna jedhanii waadaa galanii" akka heerumte kaasti. "Bara 1990 mucaasheen hangafaa gaafa garaatti na haftun barnoota dhaabe. Achii ijoollee afuriin dahe. Egaa barumsa dhiiseeman, ijoollee guddisuutti deebi'e" jechuun fedhashii malee barnootarraa gara itti gaafatamummaa ilmaan guddisuutti seenuu himti.

'Waadaa warra keenyaa guutuuf jedheen heeruma dhaqe'

Dubartiin barnootaaf jaalala addaa qabdu kun dhiiraa lamaa fi durbaa lama dahuun haadha ilmaan afurii taate. Ofii barachuurraa gara ilmaan barsiisuutti ceete.

"Barnoota baay'een jaaladhan ture. Yerooma sanayyuu fedhii heerumaa ofkeessaa hin qabun ture. Waadaadhuma warra keenyaa guutuudhaaf jedheen heeruma dhaqe malee Fulbaanni yoo dhufe, Waxabajjiin yoo dhufu yaannikoo waa'eedhuma barnootaarra na jira.

''Baadiyyaadha waan ta'eef ijoollee guddisaa barachuun ammoo ni ulfaata. Barnoonni ammoo gadi bu'ee ganda keessa hin jiru, hamma saddetiitti malee hin jiru. Sammuunkoo waa'eedhuma barnootaa na yaada. Otuman barnoota kana yaaduun jireenyakoo geggeessan ture" jechuun jaalalli barnootaaf qabdu cimaa akka ture himti.

Ganna digdamii lamaaf barnoota addaan kuttee itti gaafatamummaa maatii fudhattus, burqaan jaalalaa barnootaaf qabdu hin guune. Dhuguman barnootatti deebi'a jettee garuu abjoottee hin beektu. Garuu abjuun otoo hin taane dhugumaan carraa ilmaashee waliin kutaa tokko teessee barachuu argatte.

'Dhuguman mana barumsaatti deebi'as jedhee hin yaanne'

"Barnoota addaan kutee waggaa digdamii lammaffaa kooti, bara 1989 heerumeen, 2011 [ALI] mana barnootatti deebi'e" jechuun Wallagga Bahaa Aanaa Nuunnuu Qumbaatti ilmashee waliin kutaa 10ffaa barachuu akka eegalte himti.

Yaanni harmee kana gara mana barumsaattii deebisuu, "jalqaba ijoolleedhuma koorraa ka'e. Anatu yeroo baay'ee waa'ee barumsaa haasa'a. Yoon loles, isin carraa kana argattanii barnoota laaffistu, animmoo carraa kana dhabeetani hamma kana baradhee galee isin guddisuutti deebi'e jedheeman ijoolleetti kaasa" jechuun yaadachiisti.

"Isheen hangafti yunivarsiitii Aabboo turte yeroo sana. Isheen itti aantu ammoo Naqamtetti kolleejjii baratti turte. Ganna boqonnaaf galanii mana turani. Mucaa isan amma wajjin jirutu [Dachaasaa] kutaa kudhanitti darbeera yeroo sana.

Achii otoo teenyee waa'eedhuma barumsaa haasofnuu, baqqaa Iteeteen keenya nu barsiistee sadarkaa kanarraan nu geesseetti. Isheenis deebitee barachuu qabdi, Dachaasaa wajjin barachuu qabdi, Dachaasaan ni jajjabaata waan ta'eef ni qo'achiisa jedhanii akkuma qoosaatti murteessani.

Achii abbaan warraakoos 'haa barattu isammoo duukaa' jedhani" jechuun mudannoo guyyaa sana ture yaadachiisti dubartiin kun. "Ani qoosaama natti fakkaatee, nan qoose anis. Dhuguman mana barumsaatti deebi'as jedhee hin yaanne" jechuun waan gaafa sana itti dhaga'ame dubbatti.

'Yoon kufee gale natti kolfuufii");