د مړینې پر مهال مو مغزو کې څه پېښېږي؟

عصب‌پوهه جیمو بورجیګین هغه مهال ډېره حیرانه شوه چې وپوهېده "موږ پر دې هېڅ نه پوهېږو" چې د مړینې پر مهال زموږ مغزو کې څه تېرېږي. په داسې حال کې چې مړینه د ژوند حتمي برخه ده.

دا درک شاوخوا یوه لسیزه مخکې په تصادفي ډول رامنځته شوی. هغې بي بي سي ته وویل "موږ پر موږکانو تجربې کولې او له جراحي وروسته مو د هغوی د مغزو نیورو کیمیکل ترشحات څارل، چې یو ناڅاپه ترې دوه مړه شول."

دې نوموړې ته دا موکه ورکړه چې د مړینې پر مهال د دغو موږکانو عصبي بهیر وګوري.

اغلې بورجیګین وايي "یوه موږک په زیاته اندازه د سیروتونین ماده ترشح کړه." هغه د دې مادې په لیدو حیرانه شوه ځکه دا ماده له فکر او ډار سره تړاو لري.

"له دې وروسته مې د اوونۍ په اخر کې د ادبیاتو څېړنې ته مخه کړه او فکر مې کاوه چې یو څه توضیح به یې موجوده وي. خو چې ومې مونده چې موږ اصلا د مړینې بهیر په اړه ډېر لږ څه لرو، نو حیرانه شوم."

ډاکترې بورجیګین چې د امریکا په مشیګان پوهنتون کې د عصابو او اروا پوهنې استاده ده، له هماغې راوروسته خپل ټول وخت دې ته ځانګړی کړ چې مالومه کړي "د مړینې پر مهال زموږ په دماغو کې څه پېښېږي؟"

نوموړې وايي څه چې مې وموندل د هغه څه برعکس دي چې په اړه یې فکر کېږي.

د مړینې تعریف

نوموړې زیاتوي، تر ډېره وخت داسې فکر کېده چې که څوک د زړه له حملې وروسته نبض ونه لري، له طبي نظره مړ بلل کېږي.

په دې بهیر کې ټول تمرکز پر زړه دی "دې ته د زړه حمله وايي او دماغي حمله ورته نشو ویلی."

له دې حالته ساینسي پوهاوی داسې دی چې ګوندې دماغ نور کار نه کوي ځکه هېڅ غبرګون نه ښيي. داسې خلک نه خبرې کولی شي، نه په پښو دریدلی شي او نه کیناستی شي."

دماغ د فعالیت لپاره ډېر اکسیجن ته اړتیا لري او که زړه وینه پمپ نه کړي نو اکسیجن نه ور رسېږي.

هغه زیاتوي "دې ته په کتو په ښکاره ټولې نښې نښانې دا ښيي چې دماغ نور کار نه کوي او دا چې فعالیت یې پرېښی دی." خو د دې د ټیم څېړنې بل څه ښيې.

د ماغزو پراخ فعالیت

په ۲۰۱۳م کال کې پر موږکانو باندې د یوې څيړنې پر مهال د حیواناتو د زړه له درېدو وروسته هم د دوی د دماغو په څو نیوروترانسمیټرونو کې شدید فعالیت ولیدل شو.

"دغه مهال سېروټونین ۶۰ ځلې او ډوپامین چې یوه کیمیاوي ماده ده او خلکو ته ښه احساس وربښي، له ۴۰ تر ۶۰ برابره په بې ساري کچه لوړ شو. "او "نوراپي‌نفرین، چې د بیدارۍ احساس درکوي، شاوخوا ۱۰۰ برابره زیات شوی وو."

جیمو بورجیګین وايي، چې کله ژوي ژوندي وي، د دغو اندازو لیدل پکې ناشوني دي.

دغه ټيم په ۲۰۱۵م کال کې د مړینې پر مهال پر دماغو د اغېزو یوه بله څېړنه هم بشپړه کړه.

هغه وايي، په دواړو څېړنو کې ټولو حیواناتو د مغزو پراخ فعالیت وښوده.

د ګاما څپې

په ۲۰۲۳م کال کې یوه څېړنه خپره شوه چې څېړونکو پکې په څلورو داسې ناروغانو تمرکز کړی وو چې د کوما په حالت کې او په طبي وسایلو ژوندي ساتل شوي وو.

له دوی ټولو سره د برېښنايي څپو داسې وسایل (الکتروانسفالوګرافۍ) وتړل شول چې کولی شي د دماغو فعالیت سکن کړي.

دا کسان د مرګ پر غاړه ولاړ او داسې حالت کې وو چې ډاکترانو او کورنۍ یې ومنله چې نور نو له مرستې خبره وتلې ده.

د خپلوانو په اجازه یې دوی ته د مصنوعي اکسیجن لګیدلي ماشینونه (وېنټلېټرونه) بند شول. پر همدې مهال څېړونکو ومونده چې په دغو ناروغانو کې دوو ډېر فعال ماغزه لرل او د دوی د ادراکي فعالیتونو ښکارندويي یې کوله.

د ګاما څپې هم پکې وکتل شوې چې د دماغو تر ټولو چټکې څپې دي. دا څپې د حافظې په ګډون ډېرو بهیرونو کې ښکېلې دي.

یوه ناروغ د مغزو په دواړو لورو کې فعاله ټمپورل لوبيز درلودل او ډاکتره بورجیګین وايي چې ښی تمپوروپاریټال جنکشن د خواخوږۍ لپاره ډېر مهم دی.

ډیری ناروغان چې د زړه له حملې ژوندي پاتې کېږي او د مرګ له خولې راستنېږي، وایي چې دې حملې له دوی ښه شخص جوړ کړی، داسې چې دوی کولی شی له نورو سره ښه خواخوږي ولري.

مرګ ته نږدې تجربې

ځینې کسان چې د مرګ له خولې راوتلي وایي چې دوی د سترګو په رپ کې خپل تېر ژوند لیده او مهمې شیبې یې سترګو ته درېدې.

ګڼ یې وایي چې دوی یوه ډېره تېزه رڼا لیدلې او نور بیا وایي چې له بدنه بهر او له پاسه یې ځینې صحنې کتلې دي.

ایا د مغزو هغه پراخ فعالیت چې ډاکترې بورجیګین د خپلو څېړنو پر مهال کتلی، دا تشریح کولی شي چې ولې ځینې خلک د مرګ په خوله کې داسې سختې تجربې لري؟

هغه وايي "هو، فکر کوم همداسې ده."

له ۲۰ تر ۲۵ سلنو هغو خلکو چې د زړه له حملې روغ وتلي ویلي "دوی سپینه رڼا لېدلي، او داسې مهال چې د مرګ پر بستره پروت وي یو څه ویني او دا د دې ښکارندويي کوي چې د مغزو د لیدلو قشر فعالېږي."

څېړونکي وايي، د هغو دوه ناروغانو قضیه کې چې د زړه حملې له کبله روغتون کې بستر وو، د مصنوعي اکسیجن ماشین له لېرې کېدو وروسته هم د هغوی دماغ او د لیدو (بینایۍ) حس د پام وړ فعال و.

یوه نوې پوهه

ډاکتره بورجیګین مني چې پر انسانانو د هغې مطالعه ډېره کوچنۍ ده او په دې تړاو ډېرې څېړنې ته اړتیا ده چې کله موږ مړه کیږو په مغزو کې څه مو پېښېږي.

په هره توګه هغې ته له لسو کلونو ډېره موده په دې تړاو له څېړنو وروسته یو شی روښانه شوی دی: "زه فکر کوم چې د زړه درېدو پر مهال ماغزه د فعالیت کمولو پر ځای ډېر زیات فعالېږي."

خو کله چې ماغزه پوه شي چې اکسیجن نه ترلاسه کوي، نو څه ورته پېښېږي؟

نوموړې وايي، "موږ هڅه کوو چې پر دې پوه شو. په ادبیاتو کې په دې تړاو [مالومات] ډېر کم دي. په حقیقت کې هېڅ څه نه دي مالوم شوي."

هغه د ژمني خوب یادونه کوي او ما ته یې وویل، داسې انګیري‌ چې لږترلږه د انسانانو او موږکانو په ګډون ژوي د اکسیجن له نشتوالي سره مقابلې لپاره یو داخلي میکانیزم لري.

"تر اوسه پورې داسې فکر کېده چې ګوندې ماغزه د زړه درېدو پر مهال بې غبرګونه تماشاچي پاتېږي: چې کله زړه ودرېږي، نو بس ماغزه هم ورسره مړه کیږي. خو اوسنی فکر دا دی چې: ماغزه له دې سره مقابله نشي کولی، نو مړه کېږي.

خو نوموړې ټینګار کوي، موږ دقیقآ نه پوهیږو چې قضیه دې همداسې وي.

هغه پر دې باور ده چې ماغزه په اسانۍ سره نه تسلیمېږي. بلکې مبارزه کوي، لکه د نورو بحرانونو په غبرګون کې چې یې کوي.

"ژمنی خوب له هغو ښو مثالونو یو دی چې زما په باور [ښکاره کوي چې] دماغ په حقیقت کې له دې ازموینې یا د اکسیجن له نشتوالي څخه د ژغورل کېدو پر میکانیزم سمبال دی. خو په دې تړاو باید څېړنې وشي. "

ډېر نور څه چې باید وموندل شي

ډاکتره بورجیګین پر دې اند ده، څه چې دې او د دې ډلې په خپلو مطالعاتو کې موندلي، یوازې یو څرک دی او ډېر نور شیان باید وموندل شي.‌

هغه وايي‌ "زه باور لرم چې دماغ هایپوکسیا [د اکسیجن محرومیت] سره مقابلې لپاره داخلي میکانیزمونه لري چې موږ پرې نه پوهېږو."

"موږ په سطحي ډول پر دې پوهیږو، په چا چې د زړه حمله راځي له دې حیرانوونکې، ذهني تجربې تېرېږي او زموږ مالومات ښیې چې دا تجربه د مغزو د فعالیت د لوړېدو له کبله ده".

پوښتنه دا ده: ماغزه ولې د مړه کېدو پر مهال فعالیت زیاتوي؟

اغلې بورجیګین یې په ځواب کې وايي "موږ باید پر دې د پوهېدو، مطالعې، څېړنې او موندلو لپاره سره لاس ورکړو ځکه چې ښايي میلیونونه کسان تر مړینې مخکې مړه تشخیصوو، او دا ځکه چې موږ د مرګ پر میکانیزم نه پوهېږو."