د ټرمپ پلان شوې تعرفې څه دي او کومو هېوادونو ته به یې زیان ورسېږي؟

د امریکا ولسمشر ډونلډ ټرمپ د اوسپنې او المونیمو پر ټولو وارداتو د ۲۵ سلنې تعرفې لګولو اعلان کړی.

دا به له کاناډا نيولې تر متحده عرب اماراتو چې د دغو فلزاتو ستر توليدونکي هېوادونه دي اغېز وکړي.

دا تعرفې به دغه هېوادونه او امریکا څه ډول اغېزمن کړي او ټرمپ به نور څه وکړي؟

تعرفې څه دي؟

تعرفې پر وارداتي توکو د ماليې یو ډول دی. دا د توکيو د قیمت یوه فیصدي وي چې د صادراتي شرکت پر ځای د وارداتي شرکت لخوا ورکول کېږي.

په دې معنی که یو شرکت موټرونه چې هر یو یې ۵۰ زره ډالره قیمت لري واردوي، او پر دې موټرونو ۲۵ سلنه تعرفه ولګول شي، نو شرکت به د هر موټر لپاره ۱۲۵۰۰ ډالره مالیه ورکوي.

که واردوونکي دا لګښت د توکو پر بيو ور اضافه کړي، نو اقتصادي زيان به يې امریکایي مصرف کوونکي وګالي.

ولې ټرمپ د تعرفې ملاتړ کوي؟

ډونلډ ټرمپ تل ویلي چې تعرفې په امریکا کاري فرصتونه ژغوري او نوې دندې رامنځته کوي، او دی دا د امریکا د اقتصاد د ودې او د مالیاتو د عوایدو د زیاتولو یوه لار ګڼي.

نوموړی ويلي، "زما د پلان له مخې، امریکايان به نور بهرنيانو ته د خپلو دندو د لاسه ورکولو اندېښنه ونه لري، بلکې بهرني هېوادونه به وېره ولري چې خپلې دندې د امریکايانو پر وړاندې له لاسه ورکوي."

ټرمپ همداراز استدلال کوي چې د اوسپنې تعرفې د امریکا د ملي امنیت لپاره مهمې دي، ځکه چې دا کورنیو اوسپنه جوړونکو ته د تولید ظرفیت د زیاتوالي فرصت په لاس ورکوي.

نوموړی وايي غواړي چې امریکا د جنګ پر مهال د وسلو د تولید لپاره د وارداتو پر ځای خپله کافي مواد ولري.

نوموړي تعرفې د "د دفاعي صنعت بنسټیزه برخه" بللې ده.

ټرمپ همداراز د دې لپاره د تعرفو ملاتړ کوي چې وارداتي توکي محدود او د کورنیو توکو پلور ته وده ورکړي.

دی وايي،"هغوی زموږ موټرونه نه پېري، زموږ کرنیز محصولات نه اخلي، هغوی تقریبا هېڅ نه اخلي، خو موږ له هغوی هر څه پېرو. میلیونونه موټرونه، په پراخه کچه خوراکي توکي او کرنیز محصولات."

ټرمپ د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې کومې تعرفې لګولې وې؟

ډونلډ ټرمپ په ۲۰۱۸ کال کې، د کاليو مينځلو پر وارداتي ماشينونو او د لمریزې انرژۍ پر دړو (سولر پنلونو) تر ۵۰ سلنې پورې تعرفې لګولې وې. هغه مهال د امریکا حکومت ویلي وو چې د دې دواړو سکتورونو تولیدونکي له نابرابرې سیالۍ سره مخامخ دي.

نوموړي په همدې کال، د وارداتي اوسپنې پر محصولاتو ۲۵ سلنې او د المونیمو پر محصولاتو ۱۰ سلنې تعرفې ولګولې، چې دې تعرفو مکسیکو او کاناډا هم وځپل، سره له دې چې دا دواړه هېوادونه د امریکا سره د شمالي امریکا د ازادې سوداګرۍ تړون (Nafta) غړي وو.

وروسته، کله چې دې هېوادونو د امریکا-مکسیکو-کاناډا تړون (USMCA) لاسلیک کړ، ټرمپ دا تعرفې لرې کړې. ځکه دا تړون د تېر هغه پرتله د امریکا لپاره ګټور و.

د اروپایي ټولنې پر صادراتو لګېدلو تعرفو په ځانګړي ډول جرمني او نېدرلنډز ته زیان ورساوه، ځکه چې دا دواړه هېوادونه امریکا ته د اوسپنې مهم صادروونکي دي. اروپایي ټولنې هم د غچ اخیستو په موخه د امریکا پر صادراتو لکه جينز پتلونونو، بوربون وېسکي او موټرسایکلونو تعرفې ولګولې.

هغه مهال ټرمپ د چین پر صادراتو هم تعرفې وضع کړې، چې ارزښت یې له ۳۶۰ میلیارده ډالرو زیات و. په دې تعرفو کې له غوښو نیولې د موسیقي تر الاتو پورې بېلابېلې توکي شامل وو. چین هم په ځواب کې د امریکا پر صادراتو چې ارزښت یې ۱۱۰ میلیارده ډالره و، تعرفې ولګولې.

د ولسمشر جو بایډن د واکمنۍ پر مهال، د چین پر صادراتو د ټرمپ تعرفې تر ډېره پر ځای وې، او پر برېښنايي موټرو نوې تعرفې هم ولګول شوې.

د ټرمپ د لومړۍ دورې تعرفو پر نورو هېوادونو اغېز درلود

د ټرمپ د تعرفو له کبله امریکا ته د ځینو هېوادونو د صادراتو کچه راکمه شوه، خو د نورو هېوادونو صادرات یې زیات کړل.

د امریکا د احصايو ادارې د شمېرو له مخې له ۲۰۱۸ کال مخکې، د چینايي توکو ونډه د امریکا په ټولو وارداتو کې ۲۲ سلنه وه، خو په ۲۰۲۴ کې دا کچه ۱۳.۵ سلنې ته راټیټه شو.

مکسیکو د ۲۰۲۳ کال تر پایه امریکا ته تر ټولو ستر صادرونکی هېواد شو، او اوس هر کال ۴۷۶ میلیارده ډالره توکي امریکا ته صادروي، په داسې حال کې چې د چین د صادراتو ارزښت ۴۲۷ میلیارده ډالرو ته راټیټ شوی دی.

د دې یو لامل دا دی چې ډېر شرکتونه، په ځانګړي ډول د موټر جوړولو فابریکې، مکسیکو ته ولېږدول شوې، تر څو د دې هېواد د ازادې سوداګرۍ تړون او د تولید ټیټو لګښتونو څخه ګټه واخلي.

همداراز، د جنوب ختیځې اسیا هېوادونو، چې د اسیان (ASEAN) اقتصادي بلاک برخه دي، امریکا ته صادرات د ۲۰۱۶ کال د ۱۵۸ میلیارده ډالرو څخه په ۲۰۲۳ کې ۳۳۸ میلیارده ډالرو ته لوړ کړل.

د بريتانيا د سسېکس پوهنتون اقتصادپوه ډاکټره نیکولو ټامبري وایي،"په ۲۰۱۸ کې د تعرفو له کبله تر ټولو ډېر زيان چين وليد، خو ویتنام ښايي تر ټولو لویه ګټه ترلاسه کړې وي."

په امریکا کې، د پیټرسان اقتصادي انستیتیوت د معلوماتو له مخې، تعرفو د اوسپنې او المونیمو تولید ته وده ورکړه، خو د دې فلزاتو بیې یې هم لوړې کړې، چې په پایله کې په نورو تولیدي سکتورونو کې زرګونه دندې له منځه ولاړې.

دغه انستیتیوت دا هم وایي چې د ټرمپ تعرفو د بیو عمومي لوړوالی رامنځته کړ، چې امریکایي مصرف کوونکي یې له اقتصادي اړخه زیانمن کړل.

ټرمپ تازه کومې تعرفې لګولي، او دا به چا ته زیان ورسوي؟

ټرمپ پر اوسپنې او المونیمو د ۲۵ سلنه تعرفو لګولو اعلان کړی، چې دا به د نړۍ پر بېلابېلو هېوادونو چې امریکا ته صادرات لري زیان ورسوي.

دا به د برازیل، کاناډا، چین، جرمني، مکسیکو، نېدرلنډز، جنوبي کوریا، او ویتنام د اوسپنې تولید ته ضربه ورکړي، او د المونیمو پر لویو تولیدونکو لکه متحده عربي امارات او بحرین به هم بد اغېز ولري.

ټرمپ دمخه پر چین ۱۰ سلنه نوره اضافي تعرفه لګولې ده.

چین په ځواب کې پر امریکا د ډبرو سکرو، تېلو، ګازو، کرنیزو ماشینونو، او سترو ماشين لرونکو موټرو تعرفې ولګولې. همداراز، چین امریکا ته د هغو کم پيداکېدونکو فلزاتو صادرات بند کړي، چې د الیکترونیکي او پوځي وسایلو جوړولو لپاره اړین دي.

په فبرورۍ مياشت کې، ټرمپ اعلان وکړ چې پر کاناډا ( د انرژۍ ۱۰ سلنه تعرفې پرته) او مکسیکو ۲۵ سلنه تعرفې لګوي. د دې کار دلیل يې غیرقانوني فینټانیل نشه‌يي مواد او غیرقانوني کډوال ياد کړي دي.خو د دې تعرفو عملي کول بيا د مارچ تر پیل پورې وځنډول شول.

د امريکا د تعرفو په ځواب کې کاناډا ګواښ کړی چې د امریکا د بیرو، کورني وسایلو، او سپورتي توکو پر صادراتو به ۲۵ سلنه تعرفه ولګوي، او مکسیکو هم د ځوابي ګامونو اخيستو ژمنه کړې ده.

همدا ډول ټرمپ ویلي چې ډېر ژر به پر اروپایي ټولنې هم تعرفې ولګوي.

وروستۍ تعرفې به کاناډا او مکسیکو ته څومره زیان ورسوي؟

د بريتانیا د اقتصادي او ټولنیزو څېړنو ملي انسټیټیوټ پروفيسر سټېفن میلارډ وایي، "کاناډا او مکسیکو به د دې تعرفو له امله سخت زیانمن شي، ځکه چې دواړه هېوادونه د امریکا پر صادراتو خورا زیات تړلي دي".

مکسیکو د خپلو ټولو توکو ۸۳ سلنه امریکا ته صادروي، او کاناډا ۷۶ سلنه د خپلو صادراتو امریکا ته لېږي.

پروفيسر میلارډ وايي، "کاناډا امریکا ته د تېلو او ماشین الاتو لوی صادرونکی هېواد دی، او د ۲۵ سلنه تعرفې له امله، د دې هېواد ناخالص کورنی توليد په راتلونکو پنځو کلونو کې ۷.۵ سلنه کمېدلی شي."

نوموړی وايي، "همداراز، د تعرفو له امله د مکسیکو ناخالص کورنۍ توليد ۱۲.۵ سلنه کمېدلی شي چې دا به یو خورا لوی اقتصادي زیان وي."

د امریکا په وېلسن مرکز کې د مکسیکو د مطالعاتو انستیتیوت غړې لیلا عابد وایي، چې دا تعرفې به د مکسیکو کارکوونکو ته سخت زیان ورسوي.

نوموړې وايي، "شاوخوا ۵ میلیونه امریکایي دندې د امریکا-مکسیکو سوداګرۍ پورې تړلې دي، او تازه څېړنې ښیي چې نژدې ۱۴.۶ میلیونه مکسیکویي کارکوونکي د شمالي امریکا له سوداګرۍ ګټه اخلي."