د طالبانو د واکمنۍ درې کاله؛ د درېیو افغانو ښځو کیسه چې دا کلونه پرې "له کړاوه ډک" تېر شوي

د افغانستان پر واګو د طالبانو پر ولکې درې کاله واوښتل، دا موده د نادیې، لیزا او ځلا لپاره خورا اوږده او "له کړاوه ډکه وه."

په دوی کې چا دنده له لاسه ورکړه او د چا د زرګونه افغانیو معاش دومره راټیټ شو چې په وینا یې، "حیرانې دي د ژوند کومې برخې ته یې ورسوي."

دوی په دېرش کلنۍ کې د ښځو د نسل هغه برخه وه، چې په ۲۰۰۱ کال کې د طالبانو د لومړنۍ واکمنۍ له پرځېدو وروسته یې په دوو لسیزو کې د زدکړو او کار په برخه کې لوی پرمختګونه کړي وو.

له دې ښځو ګڼو یې په مسلکي کچه لویې دندې لرلې او ښه معاشونه او امتیازات یې درلودل، خو د ۲۰۲۱ کال اګست پر ۱۵مه چې طالبان د دویم ځل لپاره واک ته ورسېدل، یو ځل بیا یې د ښځو پر کار او زدکړو بندیزونه ولګول.

په دې رپوت کې مو درېیو داسې افغان ښځو سره خبرې کړې، چې د پرځېدلي جمهوري دولت پر مهال یې په بېلابېلو دولتي ادارو کې دنده ترسره کړې او په ښه موقف کې پاتې شوې دي.

یادونه: په دغه رپوټ کې یې د خوندیتوب لپاره نومونه بدل شوي دي.

"خپل نوم راته په ګواښ بدل شوی"

نادیه په یوه حکومتي اداره کې د اقتصادي چارو د کارپوهې په توګه لوړپوړې چارواکې وه، خو تر ۱۱ کاله کار وروسته یې بلاخره د ۲۰۲۱ کال د اګست پنځلسمه په کار ځای کې وروستۍ ورځ وه او تر ننه بېرته ورستنه نه شوه.

دا وايي، "ما خپل معاش درلود او خپل لګښتونه مې پخپله پوره کول. ښې ملګرې مې وې او په خوشالۍ به مو وخت سره تېراوه. ژوند خوندور روان و. له ملګرو سره به مو بنډارونه او مجلسونه کول. غرمې ډوډۍ او ماښامنۍ ته به راغونډېدو، خو اوس مې د خپل ورور لاس ته ګورم چې بېګا ته به څه شی کور ته راوړي. دا ډېره دردوونکې ده."

د جمهوریت په وروستیو کې د هغې تنخوا او متیازات ۹۰۰۰۰ افغانۍ وو او خپله پنځلس کسیزه کورنۍ یې پرې ساتله، خو اوس یې ټوله کورنۍ پر ورور تکیه ده.

ورور یې هم په داسې یوه شرکت کې کار کوي، چې معاش یې په پروژو پورې تړلی، که وي خو پیسې ګټي او که نه وي د میاشتې په پای کې هک حیران د کور پر دروازه ننوځي.

نادیه وايي، هغې به مخکې د ښځو د ملاتړ لپاره غږ پورته کاوه او پرته له دې چې مخ پټ کړي یا په کوم مستعار نوم یاده شي، په زغرده به یې د زړه خبرې کولی او پر خواله رسنیو به یې هم خپرولې.

خو اوس وايي چې د خپل ځان او د خپلې کورنۍ د خوندیتوب لپاره اړه ده چې د "حقیقت ویلو" پر مهال هم خپل ځان او هم خپل نوم پټ وساتي او زیاتوي، "اوس مې خپل نوم هم راته په یوه ګواښ بدل شوی دی. که نوم مې واخلم نو پرې ګواښل کېږم."

نادیه درې کاله وړاندې طالبانو له دندې راوګرځوله. له هغې راهیسې یې ګڼو نادولتي ادارو کې دندو ته غوښتنلیکونه استولي، خو وايي، "د ښځو لپاره کاري فرصتونه کم دي او غوښتنلیکونه ډېر. ګڼو ځایونو ته مې غوښتنلیکونه استولي خو رد شوي. ولایتونو کې چې دندو ته غوښتنلیک استوم راته وايي، ستا تجربه او وړتیا ډېره ده باید په تمه پاتې شې چې کابل کې دندې اعلان کړو."

نوموړې وايي، "زه په ژور خپګان اخته یم. یوازنی کار چې ټوله ورځ یې ترسره کوم پخلی دی. چا سره خبرې کول مې هم زړه نه غواړي."

نادیه زیاتوي، کله چې یې زړه تنګون په کور کې پسې واخلي، خپل کور ته نږدې غره ته ځي چې "ژوره ساه واخلي". دا وايي هلته تلو سره "یوه شېبه ارامښت احساسوي."

نادیه وايي، مخکې به یې ورځ په کار ځای کې تېرېده، خو اوس خپله ټوله ورځ "خپلو نیمګړو هیلو" ته په فکر کولو تېروي.

"دردونه مې په ژبه نه شم بیانولی"

۳۶ کلنه لیزا د افغانستان په شمال کې په پوهنتون کې د خپل پوهنځي یوازېنۍ ښځینه استاده ده.

هغه وايي، "غواړم په یوه تیاره کوټه کې ځان بند کړم او چیغې وکړم."

د ۲۰۲۲ کال په ډسمبر کې چې کله د طالبانو حکومت د پوهنتوني نجونو پر زدکړو بندیز ولګاوه، د پوهنتون ښځینه استادانې یې هم پر کور کېنولې.

لیزا له دندې نه ده ګوښه شوې، خو معاش یې دوه میاشتې وړاندې له ۳۶زره افغانیو ۴۹۰۰ افغانیو ته راټیت شو.

د طالبانو حکومت د روان کال جولای میاشتې پر اتمه د ټولو هغو دولتي ښځینه کارمنانو تنخوا پنځو زرو ته راکمه کړه چې په کور کېنول شوې دي.

د لیزا مېړه د موټرو په یوه ورکشاپ کې کار کوي او میاشتنی عاید یې هم کم دی، هغه وايي د معاشونو د کمولو په تړاو د طالبانو دې پرېکړې یې "کړاو ډېر کړی."

هغه وايي‌، له تېرو یوولسو کلونو راهیسې یې په خپل معاش خپله کورنۍ چلوله، خو اوس اړه ده چې له خپلې خور پیسې پور کړي. د بېرته ورکولو اندېښنه یې لا پر ځای پاتې ده.

لیزا د ماسټرۍ تر کچې زدکړې کړي. هم یې استادي کوله او هم د ماسټرۍ درسونو ته تلله، وايي د کار او ماسټرۍ زدکړو پر مهال د ډېر فشار له امله یې خپل ماشوم زیان کړ.

د هغې په وینا، "د کار او زدکړو په لار کې مې خپل ماشوم قرباني کړ، خو اخر مې هم ټول هغه څه له لاسه ورکړل چې د ترلاسه کولو لپاره مې یې هڅې کړې وې."

لیزا دوه پنځه کلن غبرګوني (لور او زوی) او یو بل اووه کلن زوی لري. اوس بیا د اتو میاشتو میندواره ده چې وخت ناوخت د معاینې لپاره ډاکټر ته تللو ته اړتیا لري،‌ چې د پیسو نشتوالي له امله دا کار نه شي کولی.

هغه وايي، "زړه مې چې راډک شي ژاړم، ماشومان مې سترګو ته ګوري او رانه پوښتنه کوي چې ولې ژاړې؟ خو زه پرته له دې چې څه ووایم په غېږ کې یې ونیسم، زه پوهېږم چې ټول دردونه مې په ژبه نه شم بیانولی."

نوموړې زیاتوي، "زه چې کله خپل ژوند او دې لګښتونو ته فکر وکړم خپه کېږم، اندېښنو او خپګان مې پر رواني حالت ډېر بد اغېز کړی. زه ان خپلو اولادونو ته ښه مور نه شم کېدای. دوی سره د ښه او د مینې ډک چلند کولو زغم هم نه دی راپاتې."

لیزا ماشومه وه چې طالبان په لومړي ځل واک ته ورسېدل. هغه وايي، "په ټول هېواد لوږه او قحطي خپره وه، خلکو خپلو ماشومانو ته ډوډۍ نه شوه پیدا کولی."

وايي مور او پلار یې اړ شول چې د یوې مړۍ ډودۍ پیدا کولو لپاره ایران ته کډه شي. دوی اووه کاله ایران کې تېر کړل او د طالبانو حکومت له پرځېدو او د امنیتي وضعیت له ښه کېدو وروسته بېرته خپل هېواد ته ستانه شول.

لیزه وايي، "زه نه غواړم چې زما ماشومان هم زما په څېر ورته بد حالت تجربه کړي."

دا زیاتوي، کله یې چې خپګان په سر واخلي نو د زړه تنګون لیري کولو لپاره په خپل کور کې د کوچني بڼ ګلان اوبه کوي او په حویلۍ کې قدم وهي.

هغه وايي، دا کار یې د څو شیبو ذهني ارام لپاره ورسره مرسته کوي، "کله چې ګلان او بوټي اوبه کوم نو ځان سره وایم، ای کاش څوک راشي او مونږ ته هم اوبه راکړي، مونږ په مړه کېدو یوو خو هېڅوک مو پروا نه کوي."

"د عدالت غوښتنې لپاره مې مبارزه کوله"

ځلا چې اوس ۳۰ کلنه ده، درې کاله وړاندې پوځي څارنواله وه. نوموړې په حقوقو او سیاسي علومو کې د لیسانس زدکړې بشپړې کړې وې او د ماسټرۍ لومړي کال محصله وه.

ځلا به د تورنو سرتېرو قضیې او هغو مجرمینو دوسیې څېړلې، چې په پوځي کچه به ثبت شوې وې. دنده یې خورا " له ننګونو او ستونزو ډکه" وه.

هغه وايي، د دندې پر مهال څو ځله د مجرمینو له خوا ګواښل شوې، خو "بیا هم خوشاله وه چې خپلواکه ده او د عدالت غوښتنې لپاره مبارزه کوي."

ځلا د کابل اسېدونکې او د خپلې اووه کسیزې کورنۍ یوازېنۍ ډوډۍ ګټونکې وه.

هغه وايي، خپل وروستی معاش یې د کابل له سقوط دوه ورځ مخکې اخیستی.

ځلا نږدې ۳۶۰۰۰ افغانۍ معاش درلود. هغه واده نه لري او پر میاشتني عاید یې د خپلې کورنۍ لګښتونه پوره کول.

نوموړې زیاتوي چې اوس یې د کورنۍ "هېڅوک نه دنده لري او نه کار کوي. یوازېنی ورور مې اوولس کلن دی. مور او پلار مې کلونه پخوا تقاعد شوي او زه مې د دریو خویندو، مور پلار او ورور لپاره نفقه ګټونکې وم. درې کاله مو هغه څه چې سپما کړي و وخوړل."

ځلا د پخواني حکومت پر مهال له دندې مخکې سهار وختي کلب ته د ورزش لپاره تلله، خو اوس یې د ورزشي ځایونو دروازې هم پر مخ تړلې دي.

"د کور له کاره چې خلاصه شم، نوره ټوله ورځ مې د خونې په کونج کې په ناسته تېرېږي. په مبایل کې د خواله رسنیو پاڼې اړوم را اړوم. یا خوب کوم یا خواله رسنۍ کاروم. هېڅ هیله او انګېزه نه ده راپاتې."

نوموړې زیاتوي: "تېر حکومت کې هم د ښځو پر وړاندې ننګونې وې، خو قانون او سیستم موجود و چې زمونږ له حقونو یې دفاع کوله او مونږ خپل غږ پورته کولای شو، اوس خو په خپلو کورونو کې بندیوانې یوو. مونږ وزرې لرلې او الوت مو پرې کاوه، خو طالبانو مو وزرې راپرې کړې....."

له دې خبرې سره ځلا په ژړا شوه او سلګیو ونیوله.... ښايي درد یې نور زړه کې د پاتې کېدو نه و.

له څو شېبو خاموشۍ وروسته یې راغبرګه کړه، "ما په خپل هېواد کې د خلکو د حقونو لپاره مبارزه کوله، خو اوس په هېڅ کې حساب یم، مونږ ان د خپلو کالیو د رنګ د انتخاب حق نه لرو. "

"ما هېڅکله داسې بدې ورځې نه وې لیدلې. زمونږ اوس او راتلونکی تیارو پوښلی. مونږ د خپلو هیلو ژوندۍ ساتلو لپاره ډېره کوچنۍ رڼايي هم نه وینوو، نهیلۍ په سر اخیستې یوو."