Sefydlwyr Nant Gwrtheyrn yn dathlu pen-blwydd yn 40

Mae angen i bob plentyn o oed meithrin ymlaen gael cyfle i dderbyn addysg Gymraeg yn ôl y gŵr fu'n bennaf gyfrifol am sefydlu'r ganolfan iaith genedlaethol yn Nant Gwrtheyrn, Dr Carl Clowes.

Y penwythnos hwn mae hi'n union 40 mlynedd ers sefydlu Ymddiriedolaeth y Nant.

Pan gafodd Dr Clowes y weledigaeth o sefydlu'r Ganolfan Iaith dywedodd "ar y pryd roedd pobl yn meddwl fy mod yn hanner call".

Y meddyg gafodd y freuddwyd o ddefnyddio hen bentre' chwarel oedd wedi bod yn wag ers 20 mlynedd i sefydlu canolfan er mwyn i bobl ddysgu Cymraeg.

"Roedd hi'n frwydr ryfeddol oherwydd ar y dechrau roedd pobl yn credu nad oeddwn yn hanner call," meddai.

"Mae'n rhaid cofio pa mor ar i lawr oedd y pentre', oedd y tai i gyd yn adfeilion - doedd dim ffordd gall i lawr i'r pentre', dim trydan, dim dŵr dim carthffosiaeth, dim ffôn.

"Roedd o'n sgerbwd o bentref, roedd y bobl olaf wedi symud allan yn 1959."

Dywedodd Dr Clowes y bod dau brif beth wedi gwneud sefydlu'r ganolfan iaith yn bosib.

"Dechrau 1970au roedd gennych chi ddeddf iaith 1967 oedd yn rhoi rhyw fath o statws i'r Gymraeg a'r Saesneg, a chyrff cyhoeddus yn dechrau diwallu anghenion y ddeddf ac yn methu penodi pobl i swyddi yn aml iawn oherwydd nad oedd ganddynt gymhwysedd iaith.

"Felly o ni'n meddwl bod angen rhyw beiriant, peiriant Cymreigio, a rhowch y ddau beth yna at ei gilydd - yr angen am beiriant Cymreigio a'r angen i greu gwaith ar y llaw arall.

"Roedd gennym le arbennig iawn dros y mynydd - pam lai trio cael y lle">