'Sochii gaaffii ogeessota fayyaa keessatti hirmaachuukootti hospitaala irraa buufata fayyaatti na jijjiiran'- Dr Habtaamuu

Dhiheenya kana ogeeyyiin fayyaa Itoophiyaa keessaa gaaffilee mindaa fi faayidaa 'nuuf deebi'uu qabu' jechuun duula miidiyaa hawaasaa taasisaa jiraachun isaanii ni yaadatama.

Gaaffiin isaanii kun yoo kan yeroo 'baatii tokko' jedhan keessatti hin deebiine ta'e ammoo hanga hojii dhaabuutti tarkaanfii fudhachu akka danda'anilleen kaasanii ture.

Haata'u malee, Dirre Dawaatti hospitaala keessa hojjataa kan turan Dr. Haabtamuu Alamuun, sochii oggeeyyii fayyaa kana keessatti hirmaachusaatiin, hospitaala irraa kaafamuun gara buufata fayyaatti akka jijjirame xalayaan itti barreefamu balaaleeffachuun BBCtti dubbatan.

Xalayichis, ogeessi fayyaa kun ''naamusa ogummaa cabseera'' jechuun hospitaalaarraa gara buufata fayyaatti jijjiiramu ibsuuniidha kan biiroo fayyaa magaalaa Dirree Dawaarraa itti barraa'e.

Ogeessichi Dr. Haabtamuu Alamuu garuu waan ''sochii tibbana ogeeyyiin fayyaa taasisaa jiran keessatti hirmaadheef maqa balleessiidha malee himannichi dhugaa tokkolleen hin qabu'' jechuun BBC'tti himan.

Himanna Dr Habtaamu kana irratti BBC'n aanga'aa Magaalaa Dirree Dawaa fi miseensa koree naamusa hospitaala oggeessi kun keessa hojjatus dubbiseera.

Maaltu mudate?

Dr. Habtaamuu Alamuu, bulchiinsa magaalaa Dirre Dawaatti Hospitaala Saabbiyaan jedhamu keessatti hakima waliigalaa (GP) ta'uun tajaajilaa jira.

Torbanoota muraasaa as ammoo duula gama miidiyaalee hawaasaatiin ogeeyyiin fayyaa Itoophiyaa taasisaa jiran irratti dammaqinaan hirmaachaa jira.

Fuula miidiyaa hawaasaa oggeessoonni fayyaa irratti yaada garaagaraa waliin qoodan 'Hakim' jedhamu irrattis, tajaajila waldhaansa fayyaatiin "gammaachuun argamu boqonnaa sammuu nuuf kenna. Gammaachuun sammuu garuu nyaata hin ta'u; dhugaatii hin ta'u. Kiraa manaa naaf hin kafalu. Mucaakoo naaf hin barsiisu. Akkan mana dhaabbadhuuf na hin gargaaru" jechuun kanaan dura barreessee ture.

Erga sochii oggeessoota fayyaa kanarratti hirmaachuu jalqabee as garuu hoggantoonni biiroo fayyaa bulchiinsa magaalaa Dirre Dawaa bilbilanii akka inni waan gochaa jiru dhaabuuf gaafachuu kaasa. Inni ammoo mirgaakoo gaafachuu hin dhaabu jechuun akka itti fufe BBC'f ibsa.

Boodarra hoggantuun biiroo fayyaa bilbiltee itti dhaadachuufi sodaachisuu kan kaasaan hakimni kun, guyyootaan booda xalayaan jijjiirraa keessoo jedhuun isa gahe rakkoo naamusa ogummaa waan qabuuf gara buufata fayyaatti akka jijiirame kan ibsudha.

Hakimni kun rakkoo naamusaa akka hin qabneefi itti yaadamee waan sochiicha keessatti hirmaachuu isaatiin qofa akka ta'e fi ''Maqaakoos balleessaniiru'' jedha.

Itti aanaan hogganaa biiroo fayyaa bulchiinsa magaalaa Dirree Dawaa Obbo Yuusuuf Se'iid ammoo Dr Haabtaamuu Amaluu rakkoo naamusaa cimaa waan qabuuf akka jijjiiraman taasifamuu BBCtti himan.

Haata'u malee, barreessaan koree naamusaa hospitaala waliigalaa Saabbiyaan Dr. Wondawasan Taayyee gamasaanitiin, Dr Haabtaamuun rakkoo naamusaa jedhameetiin himatamee ''nu biratti dhiyaatee hin beeku'' jechuun hakima 'ofkennee' hojjetu ta'uun dhugaa bahan.

Xalayaan mata duree 'jijjiirraa keessoo' jechuun gaafa 09/08/2017 (ALI) Dr. Habtaamuu Alamuutiif barreeffame akka ibsutti, hakimichi "bifa naamusa ogummaa faallessuun, kutaa haadhoolii fi daa'immaniitti haadholii dahan salphisuufi arrabsuun, kutaa battalaatti ramadamee yeroo tureettis dhukkubsattoota sirnaan keessummeessuu dhabuu, yeroo haadholiin dahaniifi dhukkubsattoonni biroo gara hospitaalichaatti riifarii ta'anii dhaqaniittis, hojjetoota dhaabbatasaan irraa dhaqaniif bilbiluun akka arrabsu" ibsa.

Sababa kanaan hospitaalicha irraa gara buufata fayyaa Laga Odaa Guduunfataa jedhamutti jijjiiramuusaa ibsa xalayichi.

Itti dabalunis buufanni fayyaa Dr Haabtamuun itti ramadame, "hordoffii cimaa gochuun biiroo isaaniitiif yeroo yeroodhaan" akka gabaasu ajaja xalayichi.

Xalayaan mallattoo hoggantuu biiroo fayyaa bulchiinsa magaalaa Dirre Dawaa, Dr. Tsiggeeradaa Kifileetiin bahe kun miidiyaalee hawaasaa irra naanna'aa kan jiru yoo ta'u, yaaliin BBC'n hoggantuu kana dubbisuuf taasise hin milkoofne.

Dr. Habtamuun ammoo hospitaalichatti, "jaalatamaa fi namaan kan waliigaluu, dhukkubsattoota birrattis jaalataamaafi waanan danda'u hunda gochuunan" beekama jechuun waa'eesaa dubbata.

Sirummaayyuu, ''Namoonni inshuraansii fayyaa hin qabne yoo waan ittiin qoricha bitatan dhabanii rakkatan boorsaa kootii baasee gargaaruurraa gara duubaatti jedhee hin beeku'' jechuun ogummaasaatiin alattilleen namoota yaalamuuf dhaqan akka gargaaru ibsan Dr Haabtaamuun.

Ogummaa isaatiinis dorgomaa ta'uu kan kaasu hakimni kun, namoota waldhaansaaf dhufan waliin hariiroo gaarii akka qabu dabaluun ibsa.

'Jireenya keenya aarsaa goonee osoo hojjennuu rakkachuun nuuf hin malu'

Sochiin ogeeyyiin fayyaa Itoophiyaa tibbana taasisaa jiran, "gaafilee ganna dheeraaf gaafatamaa turuun qaala'umsi jireenyaa amma jiru ittuu hammeesseedha" jechuun kan ibsu hakimni kun, innis akka hakima tokkootti dammaqinaan itti hirmaachaa akka jiru dubbatan.

Dhimma "jiraachuufi jiraachuu dhabuu [ogeeyyii fayyaa] hundaa jedhamuun gaafilee 12 tarreessinee Ministeera Fayyaatiif xalayaadhaan galeera. Garuu hanga yoonaatti deebii homaa hin arganne" jechuun ibsa.

Gaafileen akka ijootti ka'an xiqaachuu mindaa, dhiyeessiin mana jireenyaa, geejibaafi inshuraansii fayyaa dhabamuun, sadarkaan saaxilamummaa isaaniitiin waan argachuuf malan argachuu dhabuu ta'uu ibsa.

Waliigalaan ''xiyyeeffannaan seektara fayyaatiif kenname gadi bu'aadha'' kan jedhu hakimni kun, ogeessi fayyaa lubbuusaa balaarra buusee lubbuu namoota kaanii oolchaa jiraachaa jiru jedhan.

Kanaaf, sochiin tibbanaa kunis oggeeyyiin fayyaa hojiisaan haalaa akka itti fufaniif haala jireenyasaa jijjiiruuf kan kaayyeffate ta'u dubbatan.

''Ogeessi fayyaa tokko yoo hospitaala keessa hojjetutti dhibeewwan kan akka HIV, Heeppataayitas fi TB'f saaxilamaadha. Kafaltiin saaxilamummaa baay'ee xiqqaadha. Ji'aan dhibba afurii hanga kuma tokkootti kafalama; inniyyuu hundaaf miti waanta'eef, yoo saaxilamte dhibbi afur, kumni tokko maal siif godha");